Onverwachte ontmoetingen 2024

Wat gebeurt er als je kunst en cultuur inzet om sociale bubbels te doorbreken?

Het doel? Het project zet de kracht van kunst en cultuur in om bibliotheekbezoekers te verrassen en samen met bibliotheekbezoekers naar nieuwe vormen van verbinding te zoeken.

Polarisatie is één van de grote maatschappelijke uitdagingen van deze tijd. Kunst en cultuur kunnen helpen om tegenstellingen te overbruggen en ruimte te maken voor ontmoeting, nieuwsgierigheid en wederzijds begrip. Ook zien we dat de bibliotheek zich meer en meer ontwikkelt tot een plek van verbinding midden in de samenleving. De bibliotheek heeft hierbij goud in handen, want het is een laagdrempelige, openbare plek waar veel verschillende mensen van allerlei achtergronden samenkomen. Toch blijven er op de vloer nog drempels bestaan om in gesprek te gaan met anderen. Een jaar lang hebben we samen met bezoekers onderzocht hoe we deze drempels kunnen slechten en bezoekers kunnen stimuleren meer met elkaar in gesprek te gaan. Zo willen we in de bibliotheek bijdragen aan het doorbreken van sociale bubbels en het terugdringen van polarisatie.

Co-creatie met artists in residence en bibliotheekbezoekers

We zetten de kracht van kunst in om bibliotheekbezoekers met elkaar te verbinden, niet alleen als publiek, maar als actieve cultuurmakers!

Gedurende een jaar werkten drie kunstenaars een dag per week op de bibliotheekvloer in Zwolle, Kampen en Hengelo. In drie blokken van meerdere maanden verbleven ze telkens in één vestiging, waar ze samen met bezoekers interactieve, creatieve en kunstzinnige interventies ontwikkelden die het contact tussen de bibliotheekbezoekers stimuleren. Geen kunst op afstand, maar in co-creatie: met, voor en door de bezoekers. Hun behoeften, belevingswereld en creatief vermogen stonden centraal.

Van begin 2024 t/m mei 2025 hebben we in drie blokken in co-creatie gewerkt met verrassende resultaten. Bibliotheekbezoekers gingen onder begeleiding van de kunstenaars en programmamakers van de bibliotheken aan de slag. Samen met kunstenaars ontdekten zij zo ook de creativiteit in zichzelf. Kunst werd hierbij een uitnodiging tot ontmoeting, gesprek en reflectie. De gemaakte werken zijn werken waar je letterlijk of figuurlijk niet omheen kunt; ze zijn levensgroot, je loopt er bijna letterlijk tegenaan of je kunt of wilt ze niet negeren omdat ze prikkelen tot interactie. De kunstwerken dagen de bibliotheekbezoekers uit meer van zichzelf te laten zien en te delen met anderen. Ze verleiden mensen om uit die bubbel te komen en in het hier en nu verbinding te voelen met mensen die ze voorheen nog niet kenden. Zo brengt het project een wereld zonder polarisatie een stap dichterbij.

 ‘Je bent het soms niet eens, maar je gaat wél het gesprek aan. Je schrijf de ander niet af. Het project biedt een kans om je eigen opvattingen te nuanceren’, vertelt Esther Dekker die als co-creator deelnam aan het project.

Project Onverwachte Ontmoetingen is een samenwerking tussen Rijnbrink, de Bibliotheken Stadkamer in Zwolle, Bibliotheek Kampen en Bibliotheek Twente, en drie professionele kunstenaars.

Kunstconstructie: Françoise Braun en Casper Teijgeler
Studio Wil en Wij: Willemijn den Harder
In je hemd: Bastiaan van den Berg

Vanuit de bibliotheken zijn programmamakers Anne Marth Kuilder, Ingeborg Wind en Diede Bongertman betrokken. Samen werkten zij op de bibliotheekvloer met bezoekers, medewerkers en lokale partners.

Vanuit Rijnbrink zijn Elisabeth Rullens en Jelle van de Graaf betrokken bij project Onverwachte Ontmoetingen.

Het project is mede mogelijk gemaakt door het Fonds voor Cultuurparticipatie.

Onze methode: Design Thinking en co-creatie

Contact met de ander en een goed gesprek begint bij nieuwsgierigheid. Maar hoe maak je ruimte voor die open houding, zeker wanneer mensen elkaar niet vanzelfsprekend opzoeken? Voor zo’n complex vraagstuk is een creatieve aanpak nodig. In Onverwachte Ontmoetingen werkten we met de Design Thinking-methode: een ontwerpproces dat begint bij het perspectief van de gebruiker — in dit geval de bibliotheekbezoeker — en via experiment en samenwerking toewerkt naar tastbare oplossingen.

De kern van het project was co-creatie. Bezoekers van de bibliotheek namen actief deel als amateur cultuurmakers. In elke vestiging gingen kunstenaars samen met bezoekers aan de slag als co-creators. Onder begeleiding van een professionele kunstenaars — onze artists in residence — werkten bezoekers mee aan het bedenken, vormgeven en testen van creatieve interventies. Hun belevingswereld, creativiteit en nieuwsgierigheid stonden centraal. Wat betekent ontmoeting voor hen? Wat houdt hen tegen om met ‘de ander’ in gesprek te gaan? Wat kan helpen die drempel te verlagen? En hoe kunnen we nieuwsgierigheid prikkelen?

Foto: Bureaubeeld

De bibliotheekbezoeker als co-creator

De co-creators hadden vaak weinig ervaring met het maken van kunst, maar ontdekten in het proces hun eigen creativiteit. Ze dachten mee over het thema, droegen actief bij aan de ontwikkeling van prototypes én het testen op de bibliotheekvloer.

Artists in residence als gids

Elke week waren de artists-in-residence aanwezig op de bibliotheekvloer. Ze observeerden, gingen in gesprek, en ontwikkelden samen met bezoekers. Hun rol was niet alleen inspirerend en artistiek, maar ook verbindend: ze fungeerden als gidsen in het creatieve proces. Daarnaast leerden ze zelf ook meer over hoe ze hun makerschap in co-creatie in de bibliotheek inzetten om de mensen uit hun bubbel te trekken en écht contact te stimuleren.

Programmamakers als verbinders

Bibliotheekmedewerkers speelden een actieve rol waarbij ze zowel de kunstenaars en de bibliotheekbezoekers ondersteunden in het creatieve proces. Om de impact van deze creatieve interventies blijvend te verankeren, betrokken ze bovendien ook collega’s uit andere afdelingen en enthousiaste vrijwilligers bij het project.

Prototypes testen op de vloer

In drie blokken van een aantal maanden per blok doorliepen we het volledige Design Thinking-proces: van empathie en probleemdefinitie tot het ontwikkelen, testen en verbeteren van prototypes. Deze prototypes zijn voorlopige versies van kunstwerken of interventies die op de bibliotheekvloer werden uitgeprobeerd. De feedback van bezoekers werd direct meegenomen in de volgende iteraties. Zo ontstonden interventies die echt aansluiten bij de belevingswereld van het publiek.

Creatieve interventies 

Wat helpt om écht contact te maken met mensen die je anders niet zo snel zou ontmoeten? Een jaar lang hebben we dit getest.

De uiteindelijke kunstwerken en interventies waren soms subtiel, soms groots en onontkoombaar. Altijd nodigen ze bezoekers uit om deel te nemen, mee te denken of simpelweg even stil te staan bij iets onverwachts. Soms begon dat bij een blik, een vraag, of een onverwachte samenwerking.

Van een met bezoekers gemaakte expositie tot een gedeeld dagboek – elk werk maakt op zijn eigen manier ruimte voor contact en verwondering en nodigt uit tot vertragen, verbeelden, reageren en contact met anderen op een manier die past bij de plek en de mensen. Zo trekken ze mensen even uit hun bubbel. Hoe ziet dat eruit?

Leren van én met elkaar

Dit project draaide niet alleen om wat de bezoekers hebben ervaren of ontdekt als co-creator — ook voor de programmamakers, kunstenaars en projectleiders was het een nieuwe manier van samenwerken. Design thinking vraagt om experiment, flexibiliteit en reflectie. Het fijne daaraan is ook dat niet alles direct perfect hoeft te zijn, juist niet. Het proces en het leren van elkaar stonden centraal.

Kunst als motor voor verandering

Een jaar lang brachten de kunstenaars en co-creators nieuwe perspectieven in de bibliotheek. Ze nodigden uit tot verwondering en stelden vragen die de dagelijkse routines openbreken. Deze artistieke blik liet mensen — medewerkers én bezoekers — anders kijken. Door kunst een plek te geven, ontstonden onverwachte gesprekken en nieuwe verbindingen.

Kunstenaars werkten langdurig samen met bibliotheekmedewerkers en bezoekers. Dat was soms zoeken, maar door samen uit te proberen en te maken, ontstond er ruimte voor ontmoeting en gedeelde inzichten. Kunst als motor voor verandering werkt dus zeker niet alleen op het niveau van het eindresultaat, maar juist in het proces van samen bevragen en ontwikkelen.

Doordat de kunstenaars gedurende het jaar van locatie wisselden, konden zij voortbouwen op zowel hun eigen ervaringen in de vorige bibliotheek, als die van de kunstenaars voor hen. Doordat iedere kunstenaar bovendien vanuit de eigen discipline samen met bezoekers aan de slag is gegaan, heeft iedere bibliotheekvestiging ook iedere keer een unieke invulling gekregen. Zo ontstonden er uiteindelijk meer dan negen in co-creatie ontwikkelde interventies die contact stimuleren in de bibliotheek!

Een aantal belangrijke lessen uit de praktijk

We ontdekten dat echte verbinding tijd vraagt. De onderzoeksfase waarin kunstenaars de bibliotheek verkenden, gesprekken voerden en de dynamiek en drempels voor contact observeerden, bleek essentieel én intensief. We leerden dan ook dat het goed is om de tijd te nemen voor het opstarten en kennismaken. Het kost tijd om vertrouwen op te bouwen met de co-creators en bibliotheekbezoekers. Het kan even duren voordat voor iedereen duidelijk is hoe het proces precies werkt in de bibliotheek en wat er van iedereen verwacht wordt — en dat is oké.

Ook hebben we gezien dat het belangrijk is om de bibliotheekmedewerkers vanaf het begin te betrekken en goed op de hoogte te houden van de plannen samen met de co-creators en kunstenaars. Zo voelen zij zich onderdeel van het proces en kunnen zij bezoekers ook goed meenemen. We hebben ook geleerd dat het waardevol kan zijn om een brainstormsessie met de bibliotheekmedewerkers te organiseren: ook zij zijn co-creatoren die inspirerende ideeën en tips hebben voor de creatieve interventies.

Vanuit de kunstenaars

De kunstenaars hebben ieder op hun eigen manier geleerd over het werken in de bibliotheekcontext — een plek waar veel verschillende mensen en verhalen samenkomen. Bekijk hieronder wat zij leerden over onverwachte ontmoetingen in de bibliotheek:

Bastiaan: 3 dingen die ik ontdekte over een onverwachte ontmoeting (in de bieb)

Willemijn: 4 dingen die ik ontdekte over een onverwachte ontmoeting (in de bieb)

Françoise en Casper: 3 dingen die wij ontdekte over een onverwachte ontmoeting (in de bieb)

Impactmeting

Wat levert project Onverwachte Ontmoetingen na een jaar op? Dragen we samen bij aan onze doelen? Om daar grip op te krijgen, was impact- en effectmeting doorlopend onderdeel van ons project. Zo leren we wat werkt, wat beter kan, en hoe we het verschil maken.

Samen met alle betrokkenen hebben we vanaf het begin nagedacht over wat we willen bereiken en hoe dat eruit ziet in de bibliotheek. Dit hebben we uitgewerkt in een veranderstrategie. Deze strategie helpt ons om te zien of we bijdragen aan de effecten die we willen bereiken en om te reflecteren en te evalueren.

Benieuwd hoe dit eruit zit? Hier vind je een compacte en eenvoudig te lezen versie van onze verandertheorie.

Impactverhaal Onverwachte Ontmoetingen mei 2025

Meten welke impact we met project Onverwachte Ontmoetingen teweegbrengen hebben we op verschillende manieren gedaan. Onder andere:

• door intervisies en evaluatiesessies met de kunstenaars en programmamakers;
• via interviews met de co-creators;
• en met een enquête onder bibliotheekbezoekers die de creatieve interventies hebben ervaren.

Eind april 2025 is het laatste blok afgesloten. We zijn op dit moment dan ook nog druk bezig met het verwerken van alle opgehaalde resultaten. De eerste signalen zijn heel positief zoals ook de video’s op deze pagina met kunstenaars, bibliotheken en co-creators laten zien. We ronden het project voor de zomer af. Daarna willen we ook meer delen over de opbrengsten en inzichten.

Meer weten over hoe we bij Rijnbrink samen met bibliotheken met impact en data werken? Kijk dan ook op onze themapagina over impact en data.

Vervolg

Rijnbrink besteedt samen met bibliotheken al geruime tijd aandacht aan het thema ‘Onverwachte Ontmoetingen’. De Bibliotheek kan ontmoeting stimuleren en bezoekers helpen om nieuwe perspectieven te ontdekken, ideeën uit te wisselen en écht met elkaar te praten. Dat heeft ook project Onverwachte Ontmoetingen laten zien!

Enthousiast om ook met dit thema aan de slag te gaan?

Eerder publiceerde wij een inspiratiegids met prikkelende voorbeelden. Bekijk hier de inspiratiegids.

En we gaan natuurlijk nog verder. Wil je meer weten? Vraag het onze adviseurs (Elisabeth en Jelle) en blijf ook via deze pagina op de hoogte over de methode Social Design in de bibliotheek.