Hoe bouw je als Bibliotheek aan je collectie voor Oekraïense vluchtelingen?

Een boek kan voor Oekraïense vluchtelingen verschillende dingen betekenen. Taalboeken worden gebruikt om de eerste woordjes Nederlands te leren, fictieboeken helpen om gedachten te verzetten, en prentenboeken dienen als handig hulpmiddel om kinderen uit voor te lezen. Hoe kom je tot een goede collectie boeken voor Oekraïense vluchtelingen? Waar ligt de behoefte van de Oekraïense vluchtelingen? En welke creatieve mogelijkheden zijn er om aan boeken te komen? We spraken met Wouter van Balveren, manager innovatie binnen de Openbare Bibliotheek Gelderland Zuid (OBGZ), over manieren om te bouwen aan een collectie voor Oekraïense vluchtelingen.

Klik hier om te vergroten.

Wat is er al?

Op het gebied van collectioneren is er veel mogelijk. Zowel fysiek als digitaal. Op jeugdbieb.nl en jeugdBibliotheek.nl vind je bijvoorbeeld een mooi scala aan digitale prentenboeken, voorleesfilmpjes en luisterboeken. Een aantal materialen zijn in het Oekraïens en Russisch beschikbaar. Ook heeft de multimedia-content leverancier Odilo -samenwerkingspartner van de online Bibliotheek- begin april een gratis app gelanceerd. De app is beschikbaar in heel Europa voor zowel Android als IOS en biedt onder meer 3000 e-books en luisterboeken, in allerlei genres, waarvan 1700 Oekraïense titels en 500 Engelstalige titels. Er zit materiaal bij voor zowel kinderen als volwassenen. Tot slot is het via NBD Biblion mogelijk Oekraïense boeken in te kopen die tevens uitleenklaar zijn. De eerste versie van de thema-aanbieding Oekraïens talige boeken is beschikbaar via de webshop tot en met 1 oktober 2022.

De behoefte vanuit Oekraïense vluchtelingen

Er is vanuit Oekraïense vluchtelingen zowel behoefte aan boeken in de Oekraïense als in de Russische taal. De boeken worden voornamelijk gelezen door vluchtelingen om gedachten te verzetten. Fictieboeken in de genres avontuur en romantiek zorgen voor afleiding. Naast fictie is er vanuit de Oekraïners ook vraag naar prentenboeken, kinderboeken en taalboeken.

Een pop-up Bibliotheek of een pop-up boekenkast?

Een pop-up Bibliotheek kan volgens Wouter een mooie oplossing bieden voor diverse groepen vluchtelingen. In 2015 plaatste de OBGZ bijvoorbeeld een pop-up Bibliotheek in de centrale opvanglocatie van Heumensoord. Toch denkt Wouter dat een pop-up Bibliotheek voor Oekraïense vluchtelingen niet altijd de juiste oplossing is. “Oekraïense vluchtelingen worden op dit moment op veel kleinere schaal ondergebracht. Vaak verblijven ze maar een aantal dagen op opvanglocaties en zijn ze van plan om zo snel mogelijk -als de situatie het toelaat- terug te keren naar Oekraïne.” In plaats daarvan raadt Wouter aan gebruik te maken van een pop-up boekenkast als de doorstroom van vluchtelingen snel is. “Op die manier kun je een veel grotere doelgroep bereiken. Daarnaast stimuleer je vluchtelingen om de Bibliotheek te bezoeken. Zo komen ze direct in aanraking met wat de Bibliotheek te bieden heeft.” De zogenaamde pop-up boekenkast van Bibliotheek Nijmegen is een kleine ronddraaiende boekenkast. In zowel de Oekraïense als in de Russische taal bespeurt men in deze kast uiteenlopende boeken: van fictie tot non-fictie, van kinderboeken tot boeken voor volwassenen. De boeken zijn verzameld door middel van een oproep op social media waarin de Oekraïense/Russische gemeenschap in Nijmegen werd gevraagd om boeken in de Oekraïense of Russische taal te doneren of uit te lenen aan de Bibliotheek. De uiteindelijke opbrengst is de moeite waard. Toch zijn de meeste boeken enkel te lezen in de Bibliotheek en worden ze niet uitgeleend. “Daar zijn de boeken toch te schaars voor’’, beaamt Wouter.

Lokale boekenwinkels

Als we vragen naar mogelijke samenwerkingspartners voor Bibliotheken binnen dit vraagstuk tipt Wouter de lokale boekenwinkel. Door bijvoorbeeld gezamenlijk sponsoracties te organiseren wordt er in Nederland veel materiaal opgehaald voor vluchtelingen. Wouter vertelt hoe hij specifiek een doneeractie heeft opgezet met de lokale boekenwinkel in Nijmegen voor Oekraïense vluchtelingen. “In eerste instantie hebben we een tafel neergezet met diverse boeken die dienen als bruikbaar donatiemateriaal voor vluchtelingen uit Oekraïne. Boeken in de Oekraïense en Russische taal zijn lastig te krijgen, daarom zijn er op deze tafel, naast Russische en Oekraïense boeken (mochten deze beschikbaar zijn) ook taalboeken, Engelse boeken (romans en fictie) en prentenboeken in alle talen beschikbaar. Consumenten kunnen een boek van deze tafel ‘kopen’ en direct weer inleveren bij de kassa om te doneren aan vluchtelingen. De boekenwinkel spaart al deze gedoneerde boeken op en schenkt deze aan de Bibliotheek.’’

Landelijke campagne: geef een prentenboek cadeau

Diverse boekenhandels en partners hebben zich aangesloten bij de actie ‘Geef een prentenboek cadeau’. Gedurende deze campagne stellen partners prentenboeken beschikbaar voor een klein bedrag van €2,50. Je kunt hier meer lezen over de actie. Ook deze actie kun je als Bibliotheek mooi benutten. Door de prentenboeken tentoon te stellen op de donatie-tafel van bijvoorbeeld lokale boekenwinkels (zoals hierboven beschreven) kunnen consumenten voor een klein bedrag bijdragen aan de collectie voor vluchtelingen in bibliotheken.

Bibliotheekabonnementen voor vluchtelingen

Tot slot heeft Bibliotheek Gelderland Zuid zogenaamde ‘bibliotheekabonnementen voor vluchtelingen’ ingezet. “Voor de wat kleinere Bibliotheek is dit middel misschien wat gecompliceerder’, begint Wouter. ‘In de eerste plaats is het al een uitdaging om boeken in de Oekraïense taal te verzamelen en collectie op te bouwen. Wij hebben hiervoor voornamelijk ons lokale netwerk uitgevraagd via social media. Zo hebben we een kleine collectie op kunnen bouwen. Een aantal van deze boeken lenen we niet uit. Toch willen we vluchtelingen ook de mogelijkheden bieden om boeken mee ‘naar huis’ te nemen. Vooral voor taalboeken en prentenboeken is dit wenselijk. Zo kunnen kinderen in bed worden voorgelezen uit een prentenboek en kan in de avond nog even een taal worden bestudeerd. Hierbij loop je natuurlijk het risico dat de boeken niet meer terugkomen. De boeken worden niet geregistreerd op een adres en vluchtelingen hebben in deze tijd meer aan hun hoofd dan bibliotheekboeken op tijd terugbrengen. Eventueel kan hiervoor financiering worden aangevraagd bij gemeenten om niet te afhankelijk te zijn van de huidige collectie. Wij hebben dit idee in eerste instantie zelf gefinancierd. Ik adviseer bibliotheken om zelf de afweging te maken of ze hierbij financiering nodig hebben van de gemeente of dit in eerste instantie zelf op te pakken.”

Communicatie en verantwoordelijkheid

Wie draagt binnen de Bibliotheek verantwoordelijkheid voor het opbouwen van collectie? Volgens Wouter is dit altijd een samenwerking tussen collega’s van verschillende teams. Hierbij was ik vanuit het management aanjager en kartrekker, maar de afdelingen Collectie, Volwassenen educatie en Programmering pakten ook hun rol. “Samen met een projectgroepje hebben we binnen OBGZ een plan-de-campagne opgezet. Betrek de directie en het management bij dit project. Uren moeten worden gefaciliteerd en -indien mogelijk- budget moet worden vrijgemaakt.’’ Om de doelgroep te bereiken heeft de OBGZ voornamelijk social media ingezet en posters opgehangen in lokale opvangcentra. Op deze posters lezen vluchtelingen in hun eigen taal wat de Bibliotheek voor ze kan betekenen. Zie hier een voorbeeld. Wouter legt uit: ‘In Oekraïne hebben bibliotheken vaak een heel ander imago. Het is in eerste instantie belangrijk om deze groep vluchtelingen te informeren over waar ze terecht kunnen voor bepaalde ondersteuning en ontmoeting.”

Projectcollecties vanuit Rijnbrink

Rijnbrink stelt momenteel een aantal projectcollecties op, gericht op Oekraïense vluchtelingen. Een dergelijke projectcollectie kan door een Bibliotheek worden aangevraagd en voor een bepaalde periode worden ingezet in de Bibliotheek of in een opvanglocatie (pop-up Bibliotheek). Deze collectie omvat Russische leesboeken van Rozet, Oekraïense boeken van NBD Biblion, tweetalige prentenboeken in het Nederlands, Oekraïens en Russisch van LAPPA en diverse leermiddelen. Meer informatie over deze projectcollectie volgt binnenkort. Heb je interesse? Neem contact op met Karien van Buuren.