Zorgplicht
Wat betekent het voor gemeente en bibliotheken?
De Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob) wordt de komende jaren ingrijpend vernieuwd. Een belangrijk onderdeel van die vernieuwde wet is de wettelijke zorgplicht. Dat betekent: iedere inwoner moet binnen redelijke afstand toegang hebben tot een volwaardige bibliotheekvoorziening, met alle vijf de wettelijke kernfuncties (Art. 6a Zorgplicht). Wat houdt de zorgplicht precies in? En wat betekent dit voor gemeente, bibliotheek, de provincie en Rijnbrink? Op deze pagina lees je alles wat je moet weten.
Wat verandert er in de Wsob?
De belangrijkste veranderingen op een rij:
1. Zorgplicht voor gemeenten
In de nieuwe wet is opgenomen dat de gemeente moet voorzien in een aanbod van ten minste één volwaardige bibliotheekvoorziening (incl. servicepunten en bibliobussen), dat binnen redelijke afstand voor de inwoners toegankelijk is. De zorgplicht heeft in hoofdzaak een kwalitatieve invulling. Als onderdeel van het aanbod dient de gemeente ten minste één bibliotheekvoorziening in stand te houden die:
a. Alle vijf de wettelijke functies vervult;
b. Een fysieke collectie heeft; en
c. Over een professionele personeelsbezetting beschikt.
Daarnaast is in de wet opgenomen dat de gemeente een meerjarenplan schrijft, waarbij zij de lokale bibliotheek betrekt. Bij de algemene maatregel van bestuur kunnen nadere regels worden opgesteld met betrekking tot de inhoud van het meerjarenplan. De provincie houdt via interbestuurlijk toezicht in de gaten of gemeenten hun zorgplicht nakomen.
2. Zorgplicht voor provincies
Provincies krijgen de taak om een provinciale ondersteuningsinstelling (POI) in stand te houden. In Gelderland en Overijssel vervult Rijnbrink die rol. De provincie krijgt de taak interbestuurlijk toezicht uit te oefenen op deze zorgplicht voor gemeenten. De provincie baseert zich op de meerjarenplannen om te beoordelen of aan de zorgplicht wordt voldaan.
3. Meerjarenplannen en -begrotingen
Gemeenten stellen samen met hun bibliotheekorganisatie een meerjarenbeleidsplan en meerjarenbegroting op. Deze leggen ze ter beoordeling voor aan de provincie. Daarmee verschuift het gesprek van ‘jaar op jaar’ naar structurele langetermijnafspraken over bibliotheekvoorzieningen.
4. Overgangsperiode en SPUK-regeling
Via de landelijke SPUK-regeling lokale bibliotheekvoorzieningen hebben gemeenten al extra middelen gekregen om hun bibliotheeknetwerk te repareren en te versterken in aanloop naar de zorgplicht. Naar verwachting in 2027 wordt de zorgplicht in de vernieuwde Wsob verankerd.
5. Leesbevordering in het onderwijs (Artikel 8a.)
De vernieuwde wet verankert leesbevordering in het onderwijs als wettelijke taak van de bibliotheek. Zo krijgt de samenwerking met scholen een stevigere basis.
Artikel 8a.
1. Als onderdeel van de taak, bedoeld in artikel 8, onderdeel f, bevordert de lokale bibliotheek het lezen bij onderwijsinstellingen als bedoeld in artikel 1 van de Wet register onderwijsdeelnemers in de gemeente, gemeenten of het openbare lichaam waarin zij werkzaam is.
2. Onze Minister kan ten behoeve van het onderdeel van de functie, bedoeld in het eerste lid: a. subsidie verstrekken; of b. een specifieke uitkering, onderscheidenlijk een bijzondere uitkering verstrekken in die gevallen waar de bibliotheekvoorziening onderdeel is van de gemeente of het openbaar lichaam als rechtspersoon.
3. Bij ministeriële regeling kunnen nadere regels worden gesteld over het verstrekken van subsidie of een specifieke uitkering, bedoeld in het tweede lid.
Waar staan we nu? (december 2025)
De Raad van State heeft geen opmerkingen bij het voorstel. De wetstekst kan ongewijzigd worden aangeboden aan de Tweede Kamer.
Op basis van de huidige planning behandelt de Tweede Kamer de wetswijziging naar verwachting vóór de zomer van 2026. De Eerste Kamer volgt naar verwachting na de zomervakantie.
Het meest realistische scenario is dat de vernieuwde Wsob op 1 januari 2027 in werking treedt.
Wie is waarvoor verantwoordelijk?
Gemeente
- zorgt dat iedere inwoner toegang heeft tot een volwaardige bibliotheekvoorziening
- maakt samen met de bibliotheek meerjarenafspraken over aanwezigheid, kwaliteit, openstelling en bereikbaarheid
- reserveert structurele middelen voor het gewenste voorzieningenniveau
- rapporteert eens in de vier jaar over de uitvoering van de zorgplicht aan provincie en Rijk.
Bibliotheek
- is dé inhoudelijk partner van de gemeente op het gebied van lezen, basisvaardigheden, digitale inclusie, cultuur en ontmoeting
- brengt de lokale opgaven, kansen en risico’s in beeld
- levert data en analyses aan (gebruik, bereik, maatschappelijke impact)
- maakt samen met de gemeente het meerjarenbeleidsplan en de meerjarenbegroting concreet.
Provincie Gelderland
- taak om provinciale ondersteuningsinstelling (POI) in stand te houden
- borgt via de zorgplicht een robuust Gelders bibliotheeknetwerk.
Rijnbrink (POI)
Kan bibliotheken en gemeenten ondersteunen met:
- data, scenariostudies en toetsing op het normenkader
- procesbegeleiding bij het opstellen van meerjarenplannen
- kennisdeling en voorbeelden uit Gelderland en andere provincies
- aansluiting op landelijke ontwikkelingen rond de vernieuwde Wsob.
Wat is een ‘volwaardige’ bibliotheekvoorziening?
Normenkader
Het Normenkader voor bibliotheken vertalen de zorgplicht naar concrete criteria en gesprekspunten. Het helpt gemeenten en bibliotheken om samen te bepalen welk niveau van voorziening minimaal nodig is én wat de ontwikkelroute is richting een toekomstbestendige bibliotheek.
Belangrijke elementen in het Normenkader zijn:
Inhoudelijke norm
- De bibliotheek voert de vijf wettelijke kernfuncties van de Wsob uit.
- Er is aandacht voor toegankelijkheid voor alle inwoners (fysiek, financieel en digitaal).
- De bibliotheek is een veilige, laagdrempelige publieke ontmoetingsplek.
- Er is verbinding met onderwijs (bijvoorbeeld via de Bibliotheek op school) en met digitale dienstverlening (bijvoorbeeld IDO).
Aanwezigheidsnorm
- Er is ten minste één vestiging op redelijke afstand.
- In grotere of meer verspreide gemeenten kan een netwerk van hoofdvestiging, servicepunten en (jeugd)voorzieningen nodig zijn.
Bekostigings- en openingstijdennorm
- De financiering staat in verhouding tot de omvang van de gemeente, de taken en de ambities.
- Er zijn voldoende bemande openingstijden zodat inwoners de bibliotheek ook daadwerkelijk kunnen gebruiken.
Het Normenkader wordt landelijk vastgesteld en periodiek herzien. Het Normenkader is geen wettelijke verplichting. Voor detailinformatie en technische uitwerking verwijzen we naar de landelijke documentatie en tools over streefwaarden en Wsob.
Hoe helpt Rijnbrink in dit traject?
Rijnbrink is er voor gemeenten en bibliotheken in Gelderland. We kunnen ondersteunen bij de voorbereiding op én uitvoering van de zorgplicht. Denk aan:
Strategisch inzicht
- Duiding van de vernieuwde Wsob en de zorgplicht in jouw lokale context.
- Scenariostudies: wat betekenen verschillende keuzes voor spreiding, kwaliteit en kosten.
Normenkader en data
- Praktische ondersteuning bij het toepassen van het normenkader.
- Analyses van bereik, gebruik en maatschappelijke impact.
Procesbegeleiding
- Begeleiding bij het gezamenlijk opstellen van meerjarenbeleidsplannen en -begrotingen.
- Inrichting van bestuurlijk overleg en samenwerkingsafspraken.
Kennisdeling en inspiratie
- Toegang tot voorbeelden uit andere Gelderse en landelijke gemeenten.
- Bijeenkomsten en kennissessies voor raadsleden, wethouders, ambtenaren en statenleden.
Via deze pagina blijf je op de hoogte van nieuwe ontwikkelingen rond de Wsob, relevante publicaties, voorbeeldplannen en bijeenkomsten in Gelderland.
Meer lezen?
Op zoek naar meer informatie over wetgeving, streefwaarden en praktijkvoorbeelden? Kijk dan ook op:
- De landelijke informatiepagina over de vernieuwde Wsob en zorgplicht (Bnetwerk)
- Analyses en blogs van Mark Deckers over normenkaders, robuuste bibliotheken en zorgplicht in de praktijk
- Documenten van de provincie Gelderland over de wijzigingen in de Wsob en de rol van de provincie als stelselpartner
Factsheets & kerncijfers
Snel zicht op de waarde, het bereik en de maatschappelijke impact van bibliotheken in Nederland en Gelderland? Onderstaande databronnen bieden een betrouwbaar en actueel overzicht.
Tip: deze dashboards zijn uitstekend inzetbaar in raads- en statenstukken, beleidsstrategieën en gesprekken over spreiding en investeringen.
Onderzoekspagina Bnetwerk (KB)
Bibliotheekinzicht: data, duiding en tools. Ontdek hoe openbare bibliotheken hun maatschappelijke rol vervullen en welke impact dit heeft op onze samenleving.
Dashboard bibliotheekstatistiek (Gegevenslevering Wsob) (KB)
De resultaten van de Gegevenslevering Wsob bieden het belangrijkste overzicht van de status van het openbare bibliotheekstelsel en de online bibliotheek.
Dashboard bibliotheekstatistiek
CBS: kerncijfers openbare bibliotheken
Open data over spreiding, collecties, leden, gebruik en personeel van openbare bibliotheken. Tip: gebruik de zoekterm ‘bibliotheken’.
Gelderse Cultuur- en erfgoedmonitor
De Gelderse Cultuur- en Erfgoedmonitor helpt bij het maken en evalueren van cultuurbeleid op provinciaal en lokaal niveau.
Contactpersonen voor bibliotheken
Lotte Hemme
Relatiemanager bibliotheken Gelderland
06 30 80 85 19
lotte.hemme@rijnbrink.nl
Willy Blom
Relatiemanager bibliotheken Gelderland
06 82 60 02 16
willy.blom@rijnbrink.nl
Interbestuurlijk toezicht
Provincie Gelderland
erfgoedcultuurenvrijheid@gelderland.nl
Contact voor gemeenten
Gemeenten kunnen contact opnemen met de bibliotheek in de betreffende gemeente.
